Sociale veiligheid is niet vrijblijvend
Geschreven door: Jurgen van der Baan, Expert Taakdelegatie en Consultant bij VerzuimConsult
De week zonder werkstress
Sinds 2014 wordt elkaar jaar de Week van de Werkstress georganiseerd. De meest recente versie in november 2025 werd zelfs omgedoopt tot de Week zonder werkstress. In deze week wordt aandacht besteed aan werkgerelateerde stress en wat je daar als werkgever aan kunt doen. In 2025 was het creëren van sociale veiligheid één van de hoofdthema’s. Dat is niet verwonderlijk omdat de afgelopen jaren in de media regelmatig aandacht is besteed aan ongewenst en grensoverschrijdend gedrag en sociale veiligheid. In praktijk gaat er het nodige mis. Daarnaast is dit jaar de STECR Werkwijzer Sociale Veiligheid gepubliceerd. Dit document geeft inspiratie en handvatten om als arbo-professional of organisatie mee aan de slag te gaan.
Via psychosociale arbeidsbelasting naar sociale veiligheid
Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) is een verzamelterm voor de stress die werknemers ervaren als gevolg van onder andere (te) hoge werkdruk of ongewenste omgangsvormen op de werkvloer. Formeel moeten werkgevers in hun risico-inventarisatie & evaluatie (RI&E) aandacht besteden aan PSA en daar beleid op ontwikkelen. In praktijk zie je dat dit toch vaak een ondergeschoven kindje is. Dat is jammer omdat PSA uiteindelijk tot demotivatie, ziekteverzuim en zelfs langdurige uitval kan leiden.
Ongewenst gedrag is één van de factoren die bij werknemers stress veroorzaakt. Als organisatie kun je daar iets aan doen. In de STECR Werkwijzer Sociale Veiligheid wordt dit zelfs nog steviger verwoord:
“Sociale veiligheid is geen vrijblijvende zaak. Het is een fundamentele verantwoordelijkheid van werkgevers om een veilige werkomgeving te waarborgen. Juridisch gezien rust deze verplichting op de zorgplicht die werkgevers hebben tegenover hun medewerkers. Volgens de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) zijn werkgevers verplicht om maatregelen te nemen om psychosociale arbeidsbelasting, zoals intimidatie, pesten en discriminatie, te voorkomen (zie het juridisch kader, deel III). Dit betekent dat organisaties niet alleen moreel, maar ook wettelijk verplicht zijn om sociale veiligheid te bevorderen.”
Lees ook: Nieuwe subsidieregeling: tot €25.000,- subsidie voor inclusieve werkplektechnologie
Concreet aan de slag met sociale veiligheid
In de Werkwijzer wordt gewaarschuwd dat sociale veiligheid geen ‘snelle oplossing’ is. Het draait niet alleen om het voorkomen van ongewenst of zelfs grensoverschrijdend gedrag, maar om het bevorderen van gewenst sociaal gedrag. Sociale veiligheid op de werkvloer houdt in dat werknemers “zich gerespecteerd en beschermd voelen, vrij zijn om zichzelf te zijn en dat er een cultuur van openheid, vertrouwen en eerlijkheid heerst”.
In de werkwijzer worden 4 invalshoeken beschreven die een bijdrage leveren aan sociale veiligheid: organisatiecultuur, structuur (inbedding), besturing en transformatie. Met transformatie wordt aangegeven dat sociale veiligheid geen eindpunt is, maar een continu proces.
De werkwijzer benadrukt dat je sociale veiligheid niet bereikt door alleen maar een protocol op te stellen of een loket of meldpunt te openen. In de werkwijzer wordt een voorbeeld gegeven dat veel mensen uit de media kennen: “Leidinggevenden in organisaties moeten niet de fout van John de Mol maken: ‘We hebben een loket, medewerkers kunnen zich gewoon melden als er iets is”. Een loket of vertrouwenspersoon zijn een belangrijk instrument, maar er is meer nodig om sociale veiligheid te bereiken.
Uiteindelijk draait het om actief beleid dat is ingebed in de dagelijkse praktijk. Als werkgever kun je de volgende acties nemen om het concreet te maken:
Formuleer en bespreek kernwaarden binnen je organisatie
Leg vast welk gedrag gewenst is en maak dit bespreekbaar in teams.
Zorg voor draagvlak door de medezeggenschap (OR) hier vroeg actief bij te betrekken.
Zorg dat waarden niet alleen op papier staan, maar leven in de organisatie.
Creëer een aanspreekcultuur
Train werknemers en leidinggevenden in het voeren van het ‘goede gesprek’.
Stimuleer actieve omstanders die ongewenst gedrag bespreekbaar maken.
Verminder drempels zoals angst voor gezichtsverlies of schaamte.
Investeer in leiderschap
Leidinggevenden moeten voorbeeldgedrag tonen.
Problemen en signalen moeten actief worden opgepakt.
Faciliteer coaching en training van leidinggevenden in sociaal-veilig leiderschap.
Maak duidelijk dat melden en ingrijpen onderdeel is van hun rol; zonder handhaving wordt beleid krachteloos
Borg sociale veiligheid in de organisatiestructuur en het beleid
Stel een vertrouwenspersoon aan en maak zichtbaar wat deze doet.
Zorg voor heldere procedures rond klachten en meldingen.
Houd de organisatie wendbaar en flexibel.
Laat medewerkers zich vooral gehoord voelen.
Stimuleer dialoog en reflectie
Organiseer regelmatige gesprekken over omgangsvormen en samenwerking.
Gebruik diversiteit als krachtbron voor innovatie en effectiviteit.
Zie sociale veiligheid als onderhoud van arbeidsrelaties, niet als een eenmalige interventie.
Bewustwording en training
Train werknemers in luisteren, grenzen stellen en constructief omgaan met verschillen.
Zorg ervoor dat de vertrouwenspersoon ook een rol krijgt in preventie en bewustwording.
Geef inzicht in psychologische mechanismen zoals het omstanderseffect.
Lees ook: Prinsjesdag 2025 overzicht: dit moet jij als werkgever weten
Een mooi hulpmiddel
Voor veel organisaties en ondersteunende professionals is sociale veiligheid nog een nieuw en vrij abstract begrip. De Werkwijzer kan je helpen om concreet met sociale veiligheid aan de slag te gaan. Naast de acties in deze blog tref je in de Werkwijzer nog veel meer handvatten zoals praktijkvoorbeelden, instrumenten, interventies en verduidelijkende modellen. En daarnaast ook een heldere uitleg van het juridisch kader.